ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા)

આયુર્વેદમાં ધતકી અથવા ધવાઈને બહુપુસ્પિકા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.^(HR/1)

પરંપરાગત ભારતીય ચિકિત્સામાં ધતકીનું ફૂલ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આયુર્વેદ મુજબ ધતકીનો કષાય (અટ્રેજન્ટ) ગુણ, સ્ત્રીની બીમારીઓ જેમ કે મેનોરેજિયા (ભારે માસિક રક્તસ્રાવ) અને લ્યુકોરિયા (યોનિમાંથી સફેદ સ્રાવ) માટે ઉપયોગી છે. આ વિકૃતિઓ, તેમજ ઝાડા, 1/4-1/2 ચમચી ધતકી પાવડર મધ સાથે દિવસમાં બે વાર લેવાથી નિયંત્રિત કરી શકાય છે. ધતકી પાવડર કફને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદ કરે છે અને અસ્થમાની સારવારમાં ઉપયોગી થઈ શકે છે કારણ કે તે અસ્થમાને પ્રોત્સાહન આપે છે. શ્વસનતંત્રમાંથી વધારાનું લાળ દૂર કરવું, શ્વાસ લેવાનું સરળ બનાવે છે. ધતકી ત્વચાની વિકૃતિઓ (જેમ કે ખીલ, પિમ્પલ્સ વગેરે) માટે ઉપયોગી છે અને તેના એન્ટીબેક્ટેરિયલ અને બળતરા વિરોધી ગુણોને કારણે ઘા રૂઝવામાં મદદ કરી શકે છે. તેના રોપન (હીલિંગ) અને સીતા (ઠંડક) લક્ષણોને કારણે, મધ અથવા પાણી સાથે ધતકી પાવડરની પેસ્ટ ત્વચા પર લગાવવાથી સોજો ઓછો થાય છે અને ઘા રૂઝાય છે. આ પેસ્ટનો ઉપયોગ ત્વચા પર સનબર્ન, ખીલ અને ખીલની સારવાર માટે પણ થઈ શકે છે.

ધતકી તરીકે પણ ઓળખાય છે :- Woodfordia fruticosa, Bahupuspi, Tamrapuspi, Vahnijvata, Dhaiphool, Fire flame bush, Dhavadi, Dhavani, Dhai, Dhava, Tamrapushpi, Tattiripuvu, Tatire, Dhayati, Dhavati, Dhaiphula, Dhatuki, Davi, Phul Dhava, Kattati, Kattathi, Kattattipoo, Aarl Puruvu, Parvati, Bahupuspika

ધતકી પાસેથી મળેલ છે :- છોડ

ધતકી ના ઉપયોગો અને ફાયદા:-

ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) ના ઉપયોગો અને ફાયદાઓ નીચે મુજબ દર્શાવેલ છે.^(HR/2)

• મેનોરેજિયા : રક્તપ્રદાર, અથવા માસિક રક્તનું વધુ પડતું સ્ત્રાવ, મેનોરેજિયા અથવા તીવ્ર માસિક રક્તસ્રાવ માટે તબીબી પરિભાષા છે. એક ઉત્તેજિત પિત્ત દોષ દોષ છે. ધતકી અતિશય પિત્તાને સંતુલિત કરીને ભારે માસિક રક્તસ્રાવ અથવા મેનોરેજિયાને નિયંત્રિત કરે છે. તેના સીતા (ઠંડક) અને કષાય (ત્રાંસી) ગુણોને લીધે, આ કેસ છે. a દોઢથી અડધી ચમચી ધતકી પાવડર લો. c પેસ્ટ બનાવવા માટે મધ અથવા પાણી સાથે મિક્સ કરો. c હળવા ભોજન પછી દિવસમાં બે વાર તેનું સેવન કરો. c મેનોરેજિયાના લક્ષણોમાં મદદ કરવા માટે દરરોજ આ કરો.
• લ્યુકોરિયા : સ્ત્રીના ગુપ્તાંગમાંથી જાડા, સફેદ સ્રાવને લ્યુકોરિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આયુર્વેદ અનુસાર, લ્યુકોરિયા કફ દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે. તેના કષાય ગુણને કારણે, ધતકી લ્યુકોરિયાની સારવારમાં ફાયદાકારક છે. તે વધેલા કફાના નિયમનમાં અને લ્યુકોરિયાના લક્ષણોમાં ઘટાડો કરવામાં મદદ કરે છે. a દોઢથી અડધી ચમચી ધતકી પાવડર લો. c પેસ્ટ બનાવવા માટે મધ અથવા પાણી સાથે મિક્સ કરો. c લ્યુકોરિયાને નિયંત્રિત કરવા માટે, તેને હળવા ભોજન પછી દિવસમાં બે વાર લો.
• ઝાડા : આયુર્વેદમાં અતિસારને અતિસાર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે નબળા પોષણ, દૂષિત પાણી, પ્રદૂષકો, માનસિક તાણ અને અગ્નિમંડ્યા (નબળી પાચન અગ્નિ)ને કારણે થાય છે. આ તમામ ચલો વાતની વૃદ્ધિમાં ફાળો આપે છે. આ બગડેલું વાટ શરીરના અસંખ્ય પેશીઓમાંથી પ્રવાહી આંતરડામાં ખેંચે છે અને તેને મળમૂત્ર સાથે ભળે છે. આનાથી છૂટક, પાણીયુક્ત આંતરડાની ગતિ અથવા ઝાડા થાય છે. ધતકી ઝાડા રોકવામાં મદદ કરે છે. આ તે હકીકતને કારણે છે કે તે કષાય (એસ્ટ્રિંગન્ટ) છે. તે છૂટક મળને જાડું કરે છે અને આંતરડાની હિલચાલ અથવા ઝાડાની આવર્તન ઘટાડે છે. ટીપ્સ: એ. દોઢથી અડધી ચમચી ધતકી પાવડર લો. c પેસ્ટ બનાવવા માટે મધ અથવા પાણી સાથે મિક્સ કરો. c અતિસારની સારવાર માટે, તેને હળવા ભોજન પછી દિવસમાં બે વાર લો.
• અસ્થમા : ધતકી અસ્થમાના લક્ષણોના સંચાલનમાં મદદ કરે છે અને શ્વાસની તકલીફથી રાહત આપે છે. અસ્થમા સાથે સંકળાયેલા મુખ્ય દોષો, આયુર્વેદ અનુસાર, વાત અને કફ છે. ફેફસાંમાં, ક્ષતિગ્રસ્ત ‘વાત’ અવ્યવસ્થિત ‘કફ દોષ’ સાથે જોડાય છે, જે શ્વસન માર્ગને અવરોધે છે. જેના કારણે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે. આ ડિસઓર્ડર (અસ્થમા)નું નામ સ્વાસ રોગ છે. ધતકી પાવડર કફના સંતુલનમાં અને ફેફસામાંથી વધારાનું લાળ દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. આના પરિણામે અસ્થમાના લક્ષણોમાં રાહત મળે છે. ટીપ્સ: એ. મધ અથવા પાણી સાથે 1/4-1/2 ચમચી ધતકી પાવડર મિક્સ કરો. bc અસ્થમાના લક્ષણોમાં રાહત મેળવવા માટે તેને હળવા ભોજન પછી દિવસમાં બે વાર લો.
• ઘા હીલિંગ : ધતકી ઘાના ઝડપી ઉપચારને પ્રોત્સાહન આપે છે, સોજો ઘટાડે છે અને ત્વચાની કુદરતી રચનાને પુનઃસ્થાપિત કરે છે. નાળિયેર તેલ સાથે ભેળવવામાં આવેલ ધતકીના ફૂલનો પાવડર ઘાના રૂઝને પ્રોત્સાહન આપે છે અને બળતરા ઘટાડે છે. આ રોપન (હીલિંગ) અને સીતા (ઠંડા) ના ગુણો સાથે સંબંધિત છે. ટીપ્સ: એ. 1 થી 2 ચમચી ધતકી પાવડર અથવા જરૂર મુજબ લો. c મધ અથવા પાણી સાથે પેસ્ટ બનાવો. c પીડિત પ્રદેશ પર દિવસમાં એકવાર તેનો ઉપયોગ કરો. c સામાન્ય પાણીથી ધોવા પહેલાં ઓછામાં ઓછા 1 કલાક રાહ જુઓ. ઇ. ઘા ઝડપથી રૂઝાય ત્યાં સુધી આમ કરતા રહો.
• સનબર્ન : ધતકી સનબર્નની સારવારમાં ફાયદાકારક છે. આયુર્વેદ અનુસાર પિત્ત દોષમાં વધારો થવાથી સનબર્ન થાય છે. આ સૂર્યની સતત હાજરીને કારણે છે. તેના સીતા (ઠંડી) અને રોપન (હીલિંગ) ગુણધર્મોને લીધે, ધતકી ફૂલની પેસ્ટ ઠંડકની અસર ધરાવે છે અને સળગતી સંવેદનાઓને ઘટાડે છે. ટીપ્સ એ. 1 થી 2 ચમચી ધતકી પાવડર અથવા જરૂર મુજબ લો. c મધ અથવા પાણી સાથે પેસ્ટ બનાવો. c પીડિત પ્રદેશ પર દિવસમાં એકવાર તેનો ઉપયોગ કરો. c સામાન્ય પાણીથી ધોવા પહેલાં ઓછામાં ઓછા 1 કલાક રાહ જુઓ. ઇ. સનબર્નના લક્ષણોમાં રાહત મેળવવા માટે આ ફરીથી કરો.
• ખીલ અને પિમ્પલ્સ : “કફ-પિટ્ટા દોષ સાથેની ત્વચાનો પ્રકાર ખીલ અને પિમ્પલ્સનો શિકાર બની શકે છે. આયુર્વેદ મુજબ, કફની ઉત્તેજના, સીબુમના ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે છિદ્રોને બંધ કરે છે. આના પરિણામે સફેદ અને બ્લેકહેડ્સ બંને થાય છે. પિત્ત ઉત્તેજના પણ લાલ રંગમાં પરિણમે છે. પેપ્યુલ્સ (બમ્પ્સ) અને પરુ ભરેલી બળતરા. ખીલ અને પિમ્પલ્સને ધટાકી પાવડરનો ઉપયોગ કરીને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. તે વધુ પડતી સીબુમ ઉત્પાદન અને છિદ્ર અવરોધને અટકાવતી વખતે બળતરા ઘટાડે છે. તેની કફ અને પિટ્ટા સંતુલિત કરવાની ક્ષમતા આ પાછળનું કારણ છે. ટીપ્સ: a. લો 1 થી 2 ચમચી ધતકી પાવડર, અથવા જરૂર મુજબ. c. મધ અથવા પાણી સાથે પેસ્ટ બનાવો. c. પીડિત પ્રદેશ પર દિવસમાં એકવાર તેનો ઉપયોગ કરો. c. સામાન્ય પાણીથી ધોવા પહેલાં ઓછામાં ઓછા 1 કલાક રાહ જુઓ. ખીલ અને પિમ્પલ્સથી છુટકારો મેળવવા માટે આ ફરીથી કરો.

Video Tutorial

ધતકીનો ઉપયોગ કરતી વખતે લેવાની સાવચેતી:-

ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) લેતી વખતે નીચેની સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/3)

• ધતકી લેતી વખતે ખાસ સાવચેતી રાખવી:-

  ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) લેતી વખતે નીચેની ખાસ સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/4)

  • સ્તનપાન : સ્તનપાન દરમિયાન ધતકીના ઉપયોગને સમર્થન આપવા માટે અપૂરતો વૈજ્ઞાનિક ડેટા છે. પરિણામે, સ્તનપાન દરમિયાન ધાટકીને ટાળવું અથવા માત્ર ચિકિત્સકની દેખરેખ હેઠળ તેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે.
  • ડાયાબિટીસના દર્દીઓ : જો તમે ડાયાબિટીક વિરોધી દવાઓનો ઉપયોગ કરી રહ્યાં હોવ તો ધટકીના ઉપયોગને સમર્થન આપવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી. આ સ્થિતિમાં, ધાતકીને ટાળવું અથવા ફક્ત ચિકિત્સકની દેખરેખ હેઠળ તેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે.
  • હૃદય રોગ સાથે દર્દીઓ : જો તમે હાયપરટેન્સિવ દવાઓનો ઉપયોગ કરી રહ્યાં હોવ તો ધટકીના ઉપયોગને સમર્થન આપવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી. આ સ્થિતિમાં, ધાતકીને ટાળવું અથવા ફક્ત ચિકિત્સકની દેખરેખ હેઠળ તેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે.
  • ગર્ભાવસ્થા : ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ધટકીના ઉપયોગને સમર્થન આપવા માટે અપૂરતા વૈજ્ઞાનિક પુરાવા છે. પરિણામે, સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ધાતકી ટાળવી અથવા ફક્ત તબીબી દેખરેખ હેઠળ તેનો ઉપયોગ કરવો શ્રેષ્ઠ છે.

  ધતકી કેવી રીતે લેવી:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) ને નીચે દર્શાવેલ પદ્ધતિઓમાં લઈ શકાય છે.^(HR/5)

  • ધતકી પાવડર : ધતકીના સૂકા ફૂલ લો. તેમને પીસીને પાવડર પણ બનાવો. આ ધતકી પાવડરનો ચોથો ભાગ અડધી ચમચી લો. મધ અથવા પાણી સાથે મિક્સ કરો. હળવો ખોરાક લીધા પછી દિવસમાં બે વાર ખાઓ અથવા ધાટકીના સૂકા ફૂલ લો. તેમને પીસીને પાવડર બનાવો. અડધીથી એક ચમચી આ ધતકી પાવડર અથવા તમારી જરૂરિયાત મુજબ લો. મધ અથવા પાણી સાથે મિક્સ કરો અને પેસ્ટ પણ બનાવો. તેને દિવસમાં એકવાર ક્ષતિગ્રસ્ત સ્થાન પર લગાવો. ઓછામાં ઓછા એક કલાક માટે તેને છોડી દો. સાદા પાણીથી ધોઈ લો.

  ધતકી કેટલી લેવી જોઈએ:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) નીચે દર્શાવેલ માત્રામાં લેવી જોઈએ.^(HR/6)

  • Dhataki Flower : ચોથા ભાગથી અડધી ચમચી અથવા તમારી જરૂરિયાત મુજબ, અથવા, અડધીથી એક ચમચી અથવા તમારી જરૂરિયાત મુજબ.

  ધતકી ની આડ અસરો:-

  ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ધતકી (વુડફોર્ડિયા ફ્રુટીકોસા) લેતી વખતે નીચેની આડઅસરોને ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે.^(HR/7)

  • આ ઔષધિની આડ અસરો વિશે હજુ સુધી પૂરતી વૈજ્ઞાનિક માહિતી ઉપલબ્ધ નથી.

  ધાતકીને લગતા વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો:-

  Question. શું ધાતકી સ્ત્રી વિકૃતિઓ માટે સારી છે?

  Answer. હા, ધતકી મહિલાઓના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે કારણ કે તે ભારે અને પીડાદાયક માસિક સ્રાવના લક્ષણોમાં રાહત આપે છે. તેનું કષાય (એસ્ટ્રિજન્ટ) કાર્ય પણ લ્યુકોરિયાના લક્ષણોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

  Question. ધતકી ના ઔષધીય ઉપયોગો શું છે?

  Answer. ધતકીમાં તબીબી અને ફાર્માકોલોજિકલ લાક્ષણિકતાઓની વિશાળ શ્રેણી છે. સૂકા ધતકીના ફૂલોના એન્ટીઑકિસડન્ટ અને યકૃત-રક્ષણાત્મક ગુણધર્મો યકૃતની બિમારીઓના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. તેમાં વિશિષ્ટ સંયોજનો (વુડફોર્ડિન્સ) હોય છે જેમાં પીડા અને બળતરા વિરોધી પ્રવૃત્તિઓ હોય છે, જે પીડા અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તેની અલ્સર વિરોધી, ઇમ્યુનોમોડ્યુલેટરી અને એન્ટીબેક્ટેરિયલ લાક્ષણિકતાઓ તેને અલ્સર અને ચેપમાં અસરકારક બનાવે છે.

  Question. શું Dhatakiમાટે વાપરી શકાય છે પેટના કૃમિ?

  Answer. હા, ધતકીનો ઉપયોગ પેટના કૃમિની સારવાર માટે કરી શકાય છે કારણ કે તેમાં એન્થેલમિન્ટિક ઘટકો (ટેનીન) હોય છે. તે પરોપજીવી અને કૃમિના વિકાસને રોકવામાં અને શરીરમાંથી પરોપજીવી અને કૃમિને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.

  કારણ કે ધટકીમાં ક્રિમિઘ્ના (એન્ટિ વોર્મ્સ) કાર્ય છે, તેનો ઉપયોગ પાચનતંત્રમાં કૃમિના પ્રસારને મર્યાદિત કરવા માટે કરી શકાય છે. તે કૃમિના વિકાસને રોકવામાં અને પેટમાંથી કૃમિ દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું ધતકી ઝાડા અને મરડોમાં ફાયદાકારક છે?

  Answer. હા, ધાટકીને મરડો અને ઝાડા સાથે મદદ કરવા માટે દર્શાવવામાં આવ્યું છે. તેના એન્ટીબેક્ટેરિયલ ગુણધર્મોને કારણે, તે જંતુઓના વિકાસને અટકાવે છે જે મરડો અને ઝાડાનું કારણ બને છે. તેના એસ્ટ્રિજન્ટ ગુણધર્મોને લીધે, તે મ્યુકસ મેમ્બ્રેનને સંકુચિત કરીને આંતરડાની ગતિશીલતા અને સ્ત્રાવને પણ ઘટાડે છે.

  તેની કષાય (ત્રાંસી) ગુણવત્તાને કારણે, ધતકી ઝાડા અને મરડોના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા માટે ઉપયોગી છોડ છે. તે પાણીયુક્ત મળની આવર્તન ઘટાડીને ઝાડા અને મરડોના લક્ષણોને ઘટાડે છે.

  Question. શું અલ્સર માટે Dahataki નો ઉપયોગ કરી શકાય છે?

  Answer. તેના અલ્સર વિરોધી ગુણધર્મોને કારણે, ધતકીનો ઉપયોગ અલ્સરની સારવાર માટે થઈ શકે છે. તેના એન્ટીઑકિસડન્ટ અને ગેસ્ટ્રોપ્રોટેક્ટીવ લાક્ષણિકતાઓને કારણે, તેમાં એક ઘટક (એલાજિક એસિડ) છે જે ગેસ્ટ્રિક કોષોને મુક્ત રેડિકલ નુકસાનથી સુરક્ષિત કરે છે.

  તેના પિત્તા-સંતુલન ગુણધર્મોને કારણે, ધતકીનો ઉપયોગ અલ્સરના લક્ષણોને દૂર કરવા માટે કરી શકાય છે. તે પેટમાં વધુ પડતા એસિડ આઉટપુટને અટકાવીને અલ્સરના લક્ષણોમાં રાહત આપે છે. તેના સીતા (ઠંડા) સ્વભાવને કારણે તે ઠંડકની અસર પણ ધરાવે છે.

  Question. દાંતની સમસ્યાઓ માટે ધટકીના ફાયદા શું છે?

  Answer. ધતકીની પીડાનાશક (દર્દ નિવારક) વિશેષતાઓ તેને દાંતના દુખાવા સહિત દાંતની વિકૃતિઓ માટે ઉપયોગી બનાવે છે. તે પીડિત વિસ્તારમાં બળતરા અને પીડાને ઘટાડીને દાંતની અગવડતાને દૂર કરે છે.

  Question. શું ધતકી આંખની સમસ્યામાં મદદરૂપ છે?

  Answer. આંખની વિકૃતિઓમાં ધાતકીની ભૂમિકાનો બેકઅપ લેવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી.

  SUMMARY

  પરંપરાગત ભારતીય ચિકિત્સામાં ધતકીનું ફૂલ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આયુર્વેદ મુજબ ધતકીનો કષાય (અટ્રેજન્ટ) ગુણ, સ્ત્રીની બીમારીઓ જેમ કે મેનોરેજિયા (ભારે માસિક રક્તસ્રાવ) અને લ્યુકોરિયા (યોનિમાંથી સફેદ સ્રાવ) માટે ઉપયોગી છે.