ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા)

ચિત્રક, જેને સિલોન લીડવોર્ટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે પરંપરાગત દવામાં સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતો છોડ છે અને તેને આયુર્વેદમાં રસાયણ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.^(HR/1)

ચિટકના મૂળ અને મૂળની છાલનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ જેમ કે ઝાડા, ભૂખ ન લાગવી અને અપચોની સારવાર માટે થાય છે. બાહ્ય રીતે, પાંદડામાંથી બનાવેલ પેસ્ટ સંધિવાની અગવડતા અને ખંજવાળવાળી ત્વચા માટે અસરકારક છે. વધુ માત્રામાં ક્યારેક બળતરા અને માદક અસર થઈ શકે છે. તે કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં જીભ, ગળા, પેટ અને શરીરના અન્ય ભાગોને બાળી શકે છે.

ચિત્રક તરીકે પણ ઓળખાય છે :- Plumbago zeylanica, Agni, Vahni, Jvalanakhya, Krsanu, Hutasa, Dahana, Hutabhuk, Sikhi, Agiyachit, Agnachit, Chita, Lead War, Chitrakmula, Chira, Chitra, Chitramula, Vahni, Bilichitramoola, Shatranja, Vellapukadukutra, Chitranja, Vellapukadukutra, Chitrakumula ચિતોપારુ, ચિત્રમૂલમ, કોડિવેલી, ચિત્રમુલમ, શીતરાજ હિન્દી, ચિત્તા

ચિત્રક પાસેથી મળેલ છે :- છોડ

ચિત્રક ના ઉપયોગો અને ફાયદા:-

કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) ના ઉપયોગો અને ફાયદાઓ નીચે મુજબ દર્શાવેલ છે.^(HR/2)

• અપચો : આયુર્વેદમાં અપચોને અગ્નિમંડ્યા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, અને તે પિત્ત દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે. જ્યારે ખોરાક લેવામાં આવે છે પરંતુ મંદ અગ્નિ (નબળી પાચન અગ્નિ) ના અભાવે પચતું નથી, ત્યારે અમા (ખોટી પાચનક્રિયાને કારણે શરીરમાં ઝેરી અવશેષો) રચાય છે, જેનાથી અપચો થાય છે. બીજી રીતે કહીએ તો, અપૂરતી પાચન પ્રક્રિયાને કારણે અપચો થાય છે. ચિત્રકના દીપન (ભૂખ લગાડનાર) અને પચન (પાચન) લક્ષણો અમા (ખોટી પાચનક્રિયાને કારણે શરીરમાં રહેલા ઝેરી અવશેષો) ને પચાવીને અપચોની સારવાર કરવામાં મદદ કરે છે. તે પિત્ત દોષના સંતુલનમાં પણ મદદ કરે છે.
• પાઈલ્સ : આજની બેઠાડુ જીવનશૈલીના પરિણામે ક્રોનિક કબજિયાતના પરિણામે પાઈલ્સ એક વ્યાપક સ્થિતિ બની ગઈ છે. કબજિયાત ત્રણેય દોષોને અસર કરે છે, પરંતુ ખાસ કરીને વાત દોષને. જો અવગણના કરવામાં આવે અથવા સારવાર ન કરવામાં આવે તો, સોજોવાળો વાટ નબળી પાચન અગ્નિ પેદા કરે છે, પરિણામે સતત કબજિયાત રહે છે, જે ગુદાના પ્રદેશની આસપાસ દુખાવો અને સોજો તરફ દોરી શકે છે, તેમજ ખૂંટો સમૂહનું નિર્માણ કરી શકે છે. ચિત્રકની રચના (રેચક) ગુણધર્મ કબજિયાતની સારવારમાં મદદ કરે છે, અને તેની પીડા રાહત તેમજ વાત અને પિત્ત દોષના સંતુલન ગુણધર્મો અસ્વસ્થતાવાળા પાઈલ્સ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• સ્થૂળતા : સ્થૂળતા એ એક એવી વિકૃતિ છે જેમાં અપચોને કારણે ખોટી પાચનક્રિયાને કારણે શરીરમાં હાનિકારક અવશેષો ચરબીના રૂપમાં જમા થાય છે. આ ડિસઓર્ડર કબજિયાતને કારણે પણ થઈ શકે છે, જે મેડા ધતુ (એડીપોઝ પેશીઓમાં અસાધારણતા) અને સ્થૂળતાના અસંતુલનનું કારણ બને છે. ચિત્રકના દીપન (ભૂખ લગાડનાર) અને પચન (પાચન) લક્ષણો ચરબીની રચના ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તેની રેચના (રેચક) લાક્ષણિકતાને લીધે, તે કબજિયાતના સંચાલનમાં પણ મદદ કરે છે, તેથી સ્થૂળતાના સંચાલનમાં મદદ કરે છે.
• જાતીય નબળાઈ : જાતીય નબળાઇ એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં વ્યક્તિ કાં તો કામવાસનામાં ઘટાડો (એક અથવા બંને ભાગીદારોમાં નબળી જાતીય ઇચ્છા) અથવા અકાળે વીર્ય મુક્તિ (પુરુષ ભાગીદારના કિસ્સામાં) અનુભવે છે. આ બિમારી વારંવાર વાત દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે. તેના વાટા સંતુલન અને કામોત્તેજક લાક્ષણિકતાઓને લીધે, ચિત્રક જાતીય નબળાઈના સંચાલનમાં મદદ કરે છે.
• સંધિવા : સંધિવાની પીડા એ પીડા છે જે રુમેટોઇડ સંધિવામાં વાટ દોષના અસંતુલનના પરિણામે થાય છે. તેના વાટા સંતુલિત ગુણધર્મોને લીધે, અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં ચિત્રકના પાંદડાની પેસ્ટ લગાવવાથી સંધિવાના દુખાવાની સારવારમાં મદદ મળે છે.
• ખંજવાળ : ખંજવાળ, જેને આયુર્વેદમાં પમા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે કફ-પિટ્ટા દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે. તેના પિત્ત અને કફના સંતુલન લક્ષણોને કારણે, અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં ચિત્રકનો રસ લગાવવાથી ખંજવાળ અને અસ્વસ્થતા દૂર કરવામાં મદદ મળી શકે છે.

Video Tutorial

ચિત્રકનો ઉપયોગ કરતી વખતે લેવાની સાવચેતી:-

કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) લેતી વખતે નીચેની સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/3)

• ચિત્રકમાં હાજર ચોક્કસ ઘટક (પ્લમ્બગીન) જો વધુ માત્રામાં લેવામાં આવે તો તે ઝેરી માનવામાં આવે છે. તેથી સામાન્ય રીતે ચિત્રક લેતા પહેલા ચિકિત્સકની સલાહ લેવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

• ચિત્રક લેતી વખતે ખાસ સાવચેતી રાખવી:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) લેતી વખતે નીચેની ખાસ સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/4)

  • ગર્ભાવસ્થા : ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ચિત્રકને ટાળવું જોઈએ કારણ કે તે ગર્ભાશયના સંકોચનનું કારણ બને છે, જે કસુવાવડ તરફ દોરી શકે છે. પરિણામે, સામાન્ય રીતે સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ચિત્રકને ટાળવાની અથવા આમ કરતા પહેલા ચિકિત્સકની મુલાકાત લેવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

  ચિત્રક કેવી રીતે લેવું:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) ને નીચે દર્શાવેલ પદ્ધતિઓમાં લઈ શકાય છે.^(HR/5)

  ચિત્રક કેટલું લેવું જોઈએ:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) ને નીચે દર્શાવેલ માત્રામાં લેવા જોઈએ.^(HR/6)

  ચિત્રકની આડ અસરો:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, ચિત્રક (પ્લમ્બેગો ઝેલેનિકા) લેતી વખતે નીચેની આડઅસરોને ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે.^(HR/7)

  • ઝાડા
  • ત્વચા પર ચકામા

  ચિત્રકને લગતા વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો:-

  Question. ચિત્રકની શેલ્ફ લાઇફ શું છે?

  Answer. ચિત્રક પાવડર 6-12 મહિનાની સ્ટોરેજ લાઇફ ધરાવે છે, જ્યારે કેપ્સ્યુલ્સ અથવા ટેબ્લેટની શેલ્ફ લાઇફ 2-3 વર્ષ છે.

  Question. ચિત્રકની જાળવણી કેવી રીતે કરવી?

  Answer. ચિત્રક કાચો અને સૂકો હોય ત્યારે તેને પારગમ્ય બદામની કોથળીઓમાં લપેટી લેવો જોઈએ. જંતુઓ, કીડીઓ અને અન્ય પદાર્થોને ક્યારેય નુકસાન પહોંચાડવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ નહીં. વરસાદની મોસમ દરમિયાન, ચિત્રકને ભેજથી દૂર રાખો.

  Question. શું ચિત્રક સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમ (CNS) ને સંચાલિત કરવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેના સ્નાયુઓને આરામ આપનાર ગુણધર્મોને કારણે, ચિત્રક સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમ (CNS) પર નોંધપાત્ર અસર કરે છે. તે CNS હાયપરએક્ટિવિટી ઘટાડે છે જ્યારે ચિંતાનું સ્તર પણ ઘટાડે છે.

  વાત દોષ એ નર્વસ સિસ્ટમનો હવાલો છે. તેના વાટા સંતુલન અને મેધ્ય (મગજનું ટોનિક) ગુણોને કારણે, ચિત્રક CNS નિયમનમાં મદદ કરે છે. આ ન્યુરલ બિમારીઓની સારવાર અને નિવારણમાં મદદ કરે છે, તેમજ ચેતાને પોષણ પૂરું પાડે છે.

  Question. અલ્સરના સંચાલનમાં ચિત્રક કેવી રીતે મદદરૂપ થાય છે?

  Answer. ચિત્રકની નોંધપાત્ર એન્ટીઑકિસડન્ટ પ્રવૃત્તિ અલ્સરની સારવારમાં મદદ કરે છે. એન્ટીઑકિસડન્ટો અલ્સરના વિકાસને રોકવામાં મદદ કરે છે જે અલ્સર પેદા કરતા પદાર્થોની વિવિધતાને કારણે થાય છે. વિવિધ વૈજ્ઞાનિક સંશોધનો પણ સૂચવે છે કે તે પેટની દિવાલના નુકસાનને ઘટાડે છે અને અલ્સરની રચનાને ટાળે છે.

  અલ્સર મુખ્યત્વે અભાવ અથવા અપૂરતી પાચનને કારણે થાય છે. ચિત્રકના દીપન (ભૂખ લગાડનાર) અને પચન (પાચન) લક્ષણો અલ્સરની સારવારમાં મદદ કરે છે. આ પાચનમાં મદદ કરે છે અને અલ્સરને બનતા અટકાવે છે.

  Question. શું ચિત્રક લીશમેનિયા ચેપ માટે સારું છે?

  Answer. લીશમેનિયા ચેપ એ એક પરોપજીવી ચેપ છે જે વિવિધ આંતરિક અવયવોને અસર કરે છે અને લીશમેનિયા પરોપજીવીઓને કારણે થાય છે. ચિત્રકના પરોપજીવી વિરોધી ગુણધર્મો લીશમેનિયા ચેપની સારવારમાં મદદ કરે છે. તે એન્ઝાઇમના સંશ્લેષણમાં મદદ કરે છે જે પરોપજીવીઓને મારી નાખે છે, તેથી ચેપ અટકાવે છે.

  Question. શું ચિત્રક એથરોસ્ક્લેરોસિસમાં મદદ કરે છે?

  Answer. હા, ચિત્રક ધમનીઓમાં ફેટી સામગ્રીના સંચયને અટકાવીને એથરોસ્ક્લેરોસિસમાં મદદ કરી શકે છે. આ શરીરમાં રક્ત પ્રવાહને નિયંત્રિત કરે છે અને એથરોસ્ક્લેરોટિક તકતીઓને બનતા અટકાવે છે.

  એથરોસ્ક્લેરોસિસ એ એક ડિસઓર્ડર છે જેમાં ફેટી પદાર્થોના સ્વરૂપમાં ધમનીઓમાં ઝેર એકત્ર થાય છે. તે સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે જ્યારે અમુક બિમારીઓ, જેમ કે હાયપરટેન્શન અથવા વધુ પડતા કોલેસ્ટ્રોલને લાંબા સમય સુધી અવગણવામાં આવે છે. ચિત્રકના દીપન (ભૂખ લગાડનાર), પચન (પાચન), અને લેખન (સ્ક્રેપિંગ) લક્ષણો હાયપરટેન્શન અને અતિશય કોલેસ્ટ્રોલને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે, જે બંને અમા સ્વરૂપમાં ઝેરના સંચયને કારણે થાય છે. આ હાયપરટેન્શન અથવા ઉચ્ચ કોલેસ્ટ્રોલને અટકાવીને એથરોસ્ક્લેરોસિસના લક્ષણોને ઘટાડે છે.

  Question. ચિત્રકનો ઉપયોગ કરતી વખતે કઈ આહાર સાવચેતી રાખવાની જરૂર છે?

  Answer. બટાકા, મૂળ શાકભાજી, કંદ અને ચીકણું ખોરાક ટાળવા તેમજ ભોજન વચ્ચે પાણીનો વપરાશ વધારવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે, જેથી શરીરમાં વધુ ચિત્રક શોષણ થાય.

  Question. શું ચિત્રક ઘા મટાડવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેની બળતરા વિરોધી અને એન્ટીબેક્ટેરિયલ લાક્ષણિકતાઓને કારણે, ચિત્રક મલમ ઘાના ઉપચારમાં મદદ કરે છે. ચિત્રકમાં એવા ઘટકો છે જે ઘાના સંકોચન અને બંધ થવામાં, કોલેજનના ઉત્પાદનમાં અને ત્વચાના નવા કોષોના નિર્માણમાં મદદ કરે છે. તે ઘામાં ચેપ લાગવાની સંભાવનાને પણ ઘટાડે છે. ચિત્રકની એન્ટીઑકિસડન્ટ ક્રિયા ઘામાં મુક્ત રેડિકલ સામેની લડાઈમાં મદદ કરે છે, કોષોને થતા નુકસાનને અટકાવે છે અને ઘા રૂઝાય છે.

  તેના બળતરા વિરોધી અને વાટા-સંતુલન લાક્ષણિકતાઓને કારણે, ચિત્રક ઘાના ઉપચારમાં મદદ કરી શકે છે. તે પીડિત વિસ્તારમાં ઇડીમાને ઘટાડવામાં તેમજ ઘાના દુખાવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું ચિત્રક ચામડીના રોગોના સંચાલનમાં મદદ કરે છે?

  Answer. ચિત્રક પેસ્ટની ઘા હીલિંગ અને એન્ટીબેક્ટેરિયલ ક્ષમતા ત્વચાની બિમારીઓની સારવારમાં મદદ કરે છે. તે બેક્ટેરિયલ ચેપ અને ત્વચાની વિવિધ સમસ્યાઓને રોકવામાં મદદ કરે છે.

  હા, ચિત્રકની સોથર (બળતરા વિરોધી) ગુણધર્મ, જે સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરે છે, તે ત્વચાની સમસ્યાઓની સારવારમાં ફાયદાકારક હોઈ શકે છે. તદુપરાંત, રૂક્ષા (સૂકી) લાક્ષણિકતા ત્વચામાંથી વધારાનું તેલ શોષવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે રસાયણ (કાયાકલ્પ) ગુણધર્મ ત્વચાના એકંદર આરોગ્યના કાયાકલ્પ અને જાળવણીમાં મદદ કરે છે.

  Question. શું ચિત્રક બળતરાની સ્થિતિમાં મદદરૂપ છે?

  Answer. તેના બળતરા વિરોધી ગુણધર્મોને કારણે, ચિત્રક બળતરાના કિસ્સામાં ફાયદાકારક છે. તે શરીરમાં બળતરા પેદા કરતા ચોક્કસ પરમાણુઓના કાર્યને અટકાવીને બળતરાના રોગોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

  ચિત્રકની બળતરા વિરોધી અને વાટ સંતુલિત અસર તેને બળતરાના રોગોમાં ફાયદાકારક બનાવે છે. તે બળતરાના સંચાલનમાં અને અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં અગવડતા જેવા લક્ષણોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

  SUMMARY

  ચિટકના મૂળ અને મૂળની છાલનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ જેમ કે ઝાડા, ભૂખ ન લાગવી અને અપચોની સારવાર માટે થાય છે. બાહ્ય રીતે, પાંદડામાંથી બનાવેલ પેસ્ટ સંધિવાની અગવડતા અને ખંજવાળવાળી ત્વચા માટે અસરકારક છે.