નિર્ગુન્ડી (વિટેક્સ નેગુન્ડો)

નિર્ગુંડી એક સુગંધિત છોડ છે જેને પાંચ પાંદડાવાળા પવિત્ર વૃક્ષ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.^(HR/1)

વિટેક્સ નેગુન્ડો સર્વરોગનિવારણી તરીકે ઓળખાય છે – ભારતીય પરંપરાગત દવાઓમાં તમામ બિમારીઓની સારવાર. મૂળ, છાલ, પાંદડાં અને ફળોનો ઔષધીય રીતે સૌથી વધુ ઉપયોગ થાય છે. આ તૂટક તૂટક તાવ, તરસ અને શારીરિક પીડા તેમજ કોલાઇટિસ, મરડો, ઝાડા અને પેટનું ફૂલવુંની સારવારમાં મદદ કરે છે.

નિર્ગુંડી તરીકે પણ ઓળખાય છે :- વિટેક્સ નેગુન્ડો, સિંદુવારા, સંફાલિકા, નીલા, અસલાક, નિશિંદા, પાંચ પાંદડાવાળા પવિત્ર વૃક્ષ, નાગોડ, સિંદુઆર, સંભાલુ, લક્કીગીડા, નેક્કીગીડા, ઈન્દ્રાની, સંભાલુ, બન્ના, કરુણોચી, નોચી, નલ્લાવાવિલ્લી

માંથી નિર્ગુંદી મળે છે :- છોડ

Nirgundi ના ઉપયોગો અને ફાયદા:-

ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, Nirgundi (Vitex negundo) ના ઉપયોગો અને ફાયદાઓ નીચે મુજબ દર્શાવેલ છે.^(HR/2)

• સંધિવાની : સંધિવા, અથવા આયુર્વેદમાં અમાવતા, એક વિકાર છે જેમાં વાત દોષ વિકૃત થાય છે અને અમા સાંધામાં સંચિત થાય છે. અમાવતાની શરૂઆત નબળા પાચન અગ્નિથી થાય છે, જેના પરિણામે શરીરમાં અમા (ખોટી પાચનક્રિયાના પરિણામે શરીરમાં ઝેરી અવશેષો) એકઠા થાય છે. તેના વાટ સંતુલન અને ઉષ્ણ (ગરમ) ગુણોને લીધે, નિર્ગુંડી અમાવતના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. તે પાચન અગ્નિના વિકાસમાં મદદ કરે છે, જે પાચનતંત્રને સુધારે છે અને અમાનું નિર્માણ અને સંગ્રહ ઘટાડે છે, જેનાથી અમાવતા લક્ષણો દૂર થાય છે.
• ઉધરસ : ખાંસી એ વારંવાર થતી બિમારી છે જેને આયુર્વેદ કફ સમસ્યા તરીકે ઓળખે છે. શ્વસનતંત્રમાં લાળનો વિકાસ અને સંચય એ ઉધરસનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે. તેના કફ સંતુલન અને ઉષ્ના (ગરમ) ગુણોને લીધે, નિર્ગુંદી ઉધરસમાં રાહત આપે છે. તે એકત્રિત લાળને સરળતાથી પસાર કરવામાં મદદ કરે છે અને આમ ઉધરસમાંથી રાહત આપે છે.
• એપીલેપ્સી : આયુર્વેદમાં એપિલેપ્સીને અપસ્મારા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એપીલેપ્સીવાળા દર્દીને આંચકી આવે છે જેમાં શરીરના અંગોની આંચકાવાળી ગતિનો સમાવેશ થાય છે. શક્ય છે કે પીડિત વ્યક્તિ બહાર નીકળી જશે. ત્રણ દોષો – વાટ, પિત્ત અને કફ – બધા એપીલેપ્સીમાં સામેલ છે, ખાસ કરીને વાત દોષ, જે ચેતાને અસર કરે છે. નિર્ગુંદીની વાતનું સંતુલન અને મેધ્ય (મગજનું ટોનિક) લક્ષણો એપીલેપ્સીના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. તે ચેતા આરામમાં મદદ કરે છે અને વાઈના હુમલાઓને ફરીથી થતા અટકાવે છે.
• સંધિવા પીડા : સંધિવાનો દુખાવો એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં અસ્થિવા અને સંધિવા બંનેમાં વાત દોષની વૃદ્ધિને કારણે સાંધામાં દુખાવો અનુભવાય છે. તેના વાટા સંતુલિત ગુણધર્મોને કારણે, નિર્ગુંદી આ પીડાના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. અગવડતા દૂર કરવા માટે નિર્ગુંદીના પાનમાંથી બનાવેલી પેસ્ટને અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં લગાવો.
• ભૂરા વાળ : ગ્રે વાળ સામાન્ય રીતે કફ દોષ અસંતુલનને કારણે થાય છે. તેના કફ સંતુલન અને કેશ્યા (હેર ટોનિક) લાક્ષણિકતાઓને કારણે, ખોપરી ઉપરની ચામડીમાં નિર્ગુંદી તેલનો ઉપયોગ કરવાથી સફેદ વાળને રોકવામાં મદદ મળી શકે છે. તે ગ્રે વાળને રોકવામાં તેમજ વાળની ઉચ્ચ ગુણવત્તાની જાળવણીમાં મદદ કરે છે.

Video Tutorial

નિર્ગુંદીનો ઉપયોગ કરતી વખતે લેવાની સાવચેતી:-

કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, નિર્ગુંદી (વિટેક્સ નેગુન્ડો) લેતી વખતે નીચેની સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/3)

• નિર્ગુંદી લેતી વખતે ખાસ સાવચેતી રાખવી:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, નિર્ગુંદી (વિટેક્સ નેગુન્ડો) લેતી વખતે નીચેની વિશેષ સાવચેતીઓ રાખવી જોઈએ.^(HR/4)

  • અન્ય ક્રિયાપ્રતિક્રિયા : કારણ કે ત્યાં પર્યાપ્ત વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી, અન્ય કોઈપણ છોડ સાથે નિર્ગુંદીનો ઉપયોગ કરતા પહેલા તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી શ્રેષ્ઠ છે.
  • ગર્ભાવસ્થા : કારણ કે ત્યાં પર્યાપ્ત વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી, ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન એટીસનો ઉપયોગ કરવાનું ટાળવું અથવા તમારા ડૉક્ટરની અગાઉથી મુલાકાત લેવાનું શ્રેષ્ઠ છે.

  નિર્ગુંદી કેવી રીતે લેવી:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, નિર્ગુન્ડી (વિટેક્સ નેગુન્ડો) ને નીચે દર્શાવેલ પદ્ધતિઓમાં લઈ શકાય છે.^(HR/5)

  • Nirgundi Juice : નિર્ગુંદીના પાનનો રસ દસથી વીસ મિલી (અથવા ડૉક્ટરના માર્ગદર્શન મુજબ) લો. જમ્યા પછી બે વાર તેનું સેવન કરો. ઉધરસ માટે ઉપાય મેળવવા માટે દરરોજ પુનરાવર્તન કરો.
  • Nirgundi Powder : ત્રણથી 6 ગ્રામ (અથવા તબીબી વ્યાવસાયિકના માર્ગદર્શન મુજબ) નિર્ગુંદી પાવડર લો. ગરમ પાણી સાથે તેનું સેવન કરો. સંધિવાની પીડા અને સોજોમાંથી રાહત મેળવવા માટે નિયમિતપણે પુનરાવર્તન કરો.
  • Nirgundi Capsules : દિવસમાં બે વાર એક કેપ્સ્યુલ (અથવા તબીબી વ્યાવસાયિક દ્વારા નિર્દેશિત) લો. જમ્યા પછી તેનું નિયમિત સેવન કરો. શરીરમાં કોઈપણ પ્રકારની સામાન્ય પીડા માટે ઉપાય મેળવવા માટે દરરોજ પુનરાવર્તન કરો.
  • Nirgundi Oil : કોટન બડ પર નિર્ગુંદી તેલના બે ટીપાં લો અને અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર પર લગાવો. તેને લગભગ દસથી પંદર મિનિટ માટે રહેવા દો. દસથી પંદર મિનિટ પછી, અલ્સર તેમજ ઈજાના ઉપચારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તે વિસ્તારને હુંફાળા પાણીથી ધોઈ લો. શ્રેષ્ઠ પરિણામો મેળવવા માટે દિવસમાં બે થી ત્રણ વખત સ્નાન કરતા પહેલા નિર્ગુંદી તેલનો ઉપયોગ કરો.
  • Nirgundi Leaf : નિર્ગુંદીના થોડા સૂકા પડી ગયેલા પાંદડાને બાળી લો. માઈગ્રેનથી રાહત મેળવવા માટે ધુમાડો શ્વાસમાં લો.
  • Nirgundi Paste : નિર્ગુંદીના પાનની પેસ્ટ બનાવો. પેસ્ટને સહેજ ગરમ કરો. માથાનો દુખાવો દૂર કરવા માટે ક્ષતિગ્રસ્ત વિસ્તાર પર પેસ્ટ લાગુ કરો.

  કેટલી નિર્ગુંદી લેવી જોઈએ:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, નિર્ગુન્ડી (વિટેક્સ નેગુન્ડો) નીચે દર્શાવેલ માત્રામાં લેવી જોઈએ.^(HR/6)

  • Nirgundi Juice : એક દિવસમાં અથવા તમારી જરૂરિયાત મુજબ દસથી વીસ મિલીલીટર.
  • Nirgundi Powder : એક દિવસમાં જરૂરિયાત મુજબ એક થી ત્રણ ગ્રામ.
  • Nirgundi Oil : તમારા ડૉક્ટર દ્વારા નિર્દેશિત બે થી ત્રણ ટીપાં.

  Nirgundi ની આડ અસરો:-

  ઘણા વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, નિર્ગુંડી (વિટેક્સ નેગુન્ડો) લેતી વખતે નીચેની આડઅસરોને ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે.^(HR/7)

  • પેટમાં અસ્વસ્થતા
  • ખંજવાળ
  • ત્વચા પર ફોલ્લીઓ

  નિર્ગુંડીને લગતા વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો:-

  Question. નિર્ગુંદી તેલનો સંગ્રહ કેવી રીતે કરવો?

  Answer. સીધી ગરમી અને પ્રકાશના સંપર્કમાં ન આવે તે માટે નિર્ગુંદી તેલને હવાચુસ્ત કાચના પાત્રમાં રાખવું જોઈએ.

  Question. નિર્ગુંડીનો ઉપયોગ કરવાની બીજી કઈ રીતો છે?

  Answer. “ઓરલ કન્ઝમ્પ્શન” એ એક શબ્દ છે જેનો ઉપયોગ લોકો કેવી રીતે ખોરાક લે છે તેનું વર્ણન કરવા માટે થાય છે. 1. નિર્ગુંદી જ્યૂસ (નિરગુંડી) એ. 10-20 એમએલ નિર્ગુંદીના પાનનો રસ લો (અથવા ચિકિત્સક દ્વારા સૂચવ્યા મુજબ). b દરેક ભોજન પછી તેને બે વાર લો. c તમારી ઉધરસથી છુટકારો મેળવવા માટે દરરોજ આ કરો. 2. પાઉડર નિર્ગુંદી એ. 3-6 ગ્રામ નિર્ગુંદી પાવડર લો (અથવા તમારા ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવ્યા મુજબ). c તેને એક ગ્લાસ હુંફાળા પાણી સાથે પીવો. c સંધિવાના દુખાવા અને સોજામાં રાહત મેળવવા માટે આ નિયમિત રીતે કરો. નિર્ગુંદીના કેપ્સ્યુલ્સ એ. દિવસમાં બે વાર 1 કેપ્સ્યુલ લો (અથવા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ). c જમ્યા પછી તેને નિયમિતપણે લો. c શરીરના કોઈપણ સામાન્ય દુખાવાથી રાહત મેળવવા માટે દરરોજ આ કરો. બાહ્ય ઉપયોગિતા 1. નિર્ગુંદી તેલ a. કપાસના સ્વેબથી પીડિત પ્રદેશમાં નિર્ગુંદી તેલના થોડા ટીપાં લગાવો. b 10-15 મિનિટ માટે બાજુ પર સેટ કરો. c અલ્સર અને ઘા મટાડવાની સુવિધા માટે 10-15 મિનિટ પછી હૂંફાળા પાણીથી વિસ્તારને ધોઈ લો. ડી. શ્રેષ્ઠ પરિણામો માટે, દિવસમાં 2-3 વખત સ્નાન કરતા પહેલા નિર્ગુંદી તેલ લગાવો. નિર્ગુંદી પર્ણ નંબર 2 એ. સુકાઈ ગયેલા નિર્ગુંદીના થોડા પાન બાળી લો. b માથાનો દુખાવો દૂર કરવા માટે ધુમાડો શ્વાસમાં લો. 3. નિર્ગુંદી પેસ્ટ એ. નિર્ગુંદીના પાનને પીસીને પેસ્ટ બનાવી લો. c પેસ્ટને સહેજ ગરમ કરો. b માથાનો દુખાવો દૂર કરવા માટે, પેસ્ટને અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં લગાવો.”

  Question. શું ડાયાબિટીસ માટે નિર્ગુંદી સારી છે?

  Answer. હા, નિર્ગુંદી ડાયાબિટીસના નિયંત્રણમાં મદદ કરી શકે છે. તેના એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મોને કારણે, તે લોહીમાં ગ્લુકોઝ અને ઇન્સ્યુલિનના સ્તરને સુધારવામાં મદદ કરે છે.

  ડાયાબિટીસ એ એક રોગ છે જે વિકસે છે જ્યારે વાત અને કફ દોષ સંતુલિત થઈ જાય છે, પરિણામે સ્વાદુપિંડમાંથી ઇન્સ્યુલિન છોડવામાં વિક્ષેપ થાય છે. તેના ટિકટા (કડવો), કટુ (તીખો) અને વાટા-કફ સંતુલિત લાક્ષણિકતાઓને કારણે, નિર્ગુંદી ઇન્સ્યુલિનના ઉત્પાદનમાં વધારો કરીને ડાયાબિટીસના સંચાલનમાં મદદ કરે છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી એલર્જીક પ્રતિક્રિયાઓને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. હા, નિર્ગુંદીના એન્ટિ-એલર્જિક ગુણધર્મો એલર્જીક પ્રતિક્રિયાઓના સંચાલનમાં મદદ કરી શકે છે. તે શરીરમાં ચોક્કસ પરમાણુઓના પ્રકાશનને અટકાવીને રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયાને સુધારવામાં મદદ કરે છે જે એલર્જીનું કારણ બને છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી બળતરા પ્રતિક્રિયાઓને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. હા, નિર્ગુંદીના બળતરા વિરોધી અને પીડાનાશક ગુણો દાહક પ્રતિક્રિયાઓની સારવારમાં મદદ કરી શકે છે. ચોક્કસ મધ્યસ્થીઓની વૃદ્ધિને મર્યાદિત કરીને જે બળતરા પેદા કરે છે, તે પીડા અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી લીવરના નુકસાનમાં મદદ કરે છે?

  Answer. હા, નિર્ગુંદીના યકૃત-રક્ષણ ગુણધર્મો યકૃત રોગના સંચાલનમાં મદદ કરી શકે છે. નિર્ગુંદીમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ હોય છે જે મુક્ત રેડિકલ સામે લડવામાં મદદ કરે છે અને લીવર કોષોને નુકસાનથી બચાવે છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી તાવ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેના એન્ટિપ્રાયરેટિક ગુણધર્મોને કારણે, નિર્ગુંદી તાવ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. નિર્ગુંદીમાંના અમુક ઘટકો શરીરના ઊંચા તાપમાનને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી યાદશક્તિ ગુમાવવામાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેની એન્ટીઑકિસડન્ટ ક્રિયાને કારણે, નિર્ગુંદી યાદશક્તિમાં ઘટાડો કરવામાં મદદ કરી શકે છે. તે મુક્ત રેડિકલ સામે લડીને અને કોષોને થતા નુકસાનને અટકાવીને મેમરી વધારવામાં મદદ કરે છે.

  મેમરી લોસ એ એક સમસ્યા છે જે સામાન્ય રીતે વાત દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે. નિર્ગુંદીની વાતનું સંતુલન અને મેધ્ય (મગજની શક્તિવર્ધક) લાક્ષણિકતાઓ યાદશક્તિની ખોટ અટકાવવામાં મદદ કરે છે. તે મેમરી પુનઃપ્રાપ્તિમાં મદદ કરે છે અને વધારાની મેમરી નુકશાન અટકાવે છે.

  Question. નિર્ગુંદી એચ.આય.વીનું જોખમ ઘટાડવામાં કેવી રીતે મદદ કરે છે?

  Answer. નિર્ગુંદીના એચ.આય.વી વિરોધી ગુણધર્મો એચ.આય.વી સંક્રમણની શક્યતા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. નિર્ગુંદીના અમુક ઘટકોમાં એન્ટિવાયરલ લાક્ષણિકતાઓ હોય છે, જે વાયરસને ફેલાતા રોકવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું નિર્ગુંડી સાપના ઝેર સામે કામ કરે છે?

  Answer. હા, સાપના ઝેરથી બચવા માટે નિર્ગુંદીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તે સાપના ઝેર સામે એન્ટિબોડીઝના ઉત્પાદનને ઉત્તેજીત કરીને રોગપ્રતિકારક પ્રતિક્રિયાને વેગ આપે છે. આ તમને સાપના ઝેરની ઝેરી અસરથી બચાવે છે.

  Question. શું નિર્ગુંડી હુમલાના સંચાલનમાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેની એન્ટિકોનવલ્સન્ટ લાક્ષણિકતાઓને કારણે, નિર્ગુંદીની પેસ્ટ હુમલાની સારવારમાં ઉપયોગી થઈ શકે છે. તે તમને કેટલાક ઘટકોથી બચાવે છે જે હુમલાનું કારણ બને છે. નિર્ગુંદી એપીલેપ્સી અને ઈલેક્ટ્રોશૉક આંચકીને રોકવામાં પણ મદદ કરે છે.

  આંચકી સામાન્ય રીતે વાત દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે, જે ચેતાને અસર કરે છે. નિર્ગુંદીની વાતનું સંતુલન અને મેધ્ય (મગજનું ટોનિક) લક્ષણો, જે હુમલાને ટાળવામાં મદદ કરે છે અને ચેતા શક્તિને પ્રોત્સાહન આપે છે, આ બિમારીના સંચાલનમાં મદદ કરે છે.

  Question. શું નિર્ગુંદી પાઈલ્સ માટે ફાયદાકારક છે?

  Answer. પૂરતો વૈજ્ઞાનિક ડેટા ન હોવા છતાં, નિર્ગુંદી તેના રેચક લક્ષણોને કારણે થાંભલાઓમાં મદદ કરી શકે છે, જે આંતરડાની ગતિને પ્રોત્સાહન આપે છે અને કબજિયાતને દૂર કરે છે, જે થાંભલાઓનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે.

  ખરાબ આહાર અને બેઠાડુ જીવનશૈલી થાંભલાઓને પ્રેરિત કરે છે, જેને આયુર્વેદમાં આર્ષ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આના પરિણામે ત્રણેય દોષો, ખાસ કરીને વાતને નુકસાન થાય છે. સોજાવાળા વાટને કારણે ઓછી પાચન શક્તિ ક્રોનિક કબજિયાત તરફ દોરી જાય છે. આનાથી ગુદામાર્ગની નસોમાં સોજો આવે છે, પરિણામે પાઈલ્સનું નિર્માણ થાય છે. જો અવગણવામાં આવે અથવા સારવાર ન કરવામાં આવે તો તે રક્તસ્રાવમાં પરિણમી શકે છે. તેના વાટ સંતુલન અને કષાય (એસ્ટ્રિજન્ટ) લક્ષણોને કારણે, નિર્ગુંડી થાંભલાઓના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. તે કબજિયાતમાં રાહત આપે છે અને કબજિયાતને અટકાવીને પાઈલ્સનાં લક્ષણોને ઘટાડે છે, જેમ કે રક્તસ્ત્રાવ.

  Question. શું નિર્ગુંડી ચેપ સામે કામ કરે છે?

  Answer. તેની એન્ટિબેક્ટેરિયલ લાક્ષણિકતાઓને કારણે, નિર્ગુંદી તેલ તમને વિવિધ પ્રકારની માઇક્રોબાયલ બીમારીઓથી બચાવી શકે છે. તે બેક્ટેરિયાના વિકાસને અટકાવીને ચેપને અટકાવે છે.

  Question. શું નિર્ગુંડી હુમલાના સંચાલનમાં મદદ કરે છે?

  Answer. તેની એન્ટિકોનવલ્સન્ટ અસરોને કારણે, નિર્ગુંડી પેસ્ટ હુમલાને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે. તે તમને કેટલાક ઘટકોથી બચાવે છે જે હુમલાનું કારણ બને છે. નિર્ગુંદી એપીલેપ્સી અને ઈલેક્ટ્રોશૉક આંચકીને રોકવામાં પણ મદદ કરે છે.

  SUMMARY

  વિટેક્સ નેગુન્ડો સર્વરોગનિવારણી તરીકે ઓળખાય છે – ભારતીય પરંપરાગત દવાઓમાં તમામ બિમારીઓની સારવાર. મૂળ, છાલ, પાંદડાં અને ફળોનો ઔષધીય રીતે સૌથી વધુ ઉપયોગ થાય છે.