દેવદાર (સેડરસ દેવદરા)

દેવદારુ, દેવદાર અથવા હિમાલયન દેવદાર તરીકે પણ ઓળખાતું ‘ઈશ્વરનું વુડ’ દેવદારુનું લોકપ્રિય નામ છે.^(HR/1)

આ છોડના સમગ્ર જીવન ચક્રનો ઉપયોગ ઉપચારાત્મક હેતુઓ માટે થાય છે. દેવદારુની કફનાશક ગુણ શ્વસન માર્ગમાંથી લાળને દૂર કરીને ઉધરસ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તે તેના એન્ટિસ્પેસ્મોડિક ગુણધર્મોને કારણે શ્વસન માર્ગની હિલચાલને વધારીને અસ્થમાના સંચાલનમાં પણ મદદ કરી શકે છે. દેવદારુ ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે કારણ કે તે ઇન્સ્યુલિનના સ્ત્રાવને ઉત્તેજિત કરે છે, જે રક્ત ખાંડના સ્તરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. તે મનને શાંત કરીને અને ઊંઘની પેટર્નમાં સુધારો કરીને અનિદ્રાના સંચાલનમાં પણ મદદ કરે છે. દેવદારુ તેલ, દેવદારુના છોડમાંથી મેળવવામાં આવે છે, તે અસંખ્ય ફાયદાઓ આપે છે. તેના ડાયફોરેટિક (પરસેવો-પ્રેરિત) ગુણધર્મોને લીધે, આ તેલ પરસેવોને પ્રોત્સાહન આપીને તાવ ઘટાડવા માટે શરીર પર લાગુ કરી શકાય છે. તેના બળતરા વિરોધી ગુણધર્મોને કારણે, તેને સંધિવા સાથે સંકળાયેલ બળતરા અને અગવડતા સહિતની પરિસ્થિતિઓની સારવાર માટે સાંધામાં સંચાલિત કરી શકાય છે. તેના એન્ટીબેક્ટેરિયલ અને બળતરા વિરોધી ગુણધર્મોને કારણે, દેવદારુ તેલનો ઉપયોગ ચેપને રોકવા અને ઘાના ઉપચારને ઝડપથી કરવા માટે થઈ શકે છે. તેના ફૂગપ્રતિરોધી ગુણોને કારણે, તમારી ત્વચા પર દેવદારુના પાનની પેસ્ટ લગાવવાથી ત્વચાના ચેપ અને ખંજવાળને રોકવામાં મદદ મળી શકે છે.

દેવદારુ તરીકે પણ ઓળખાય છે :- Cedrus deodara, Surabhuruha, Amaradaru, Devakastha, Daru, Suradaru, Shajar Tuljeen, Devdaroo, Deodar, Himalayan Cedar, Devdar, Teliyo Devdar, Devdaroo, Deevdar, Devtaram, Telya Dedaroo, Diyar, Dewdar, Devdari Chettu, Devdaree

દેવદારુ પાસેથી મળે છે :- છોડ

દેવદારુ ના ઉપયોગો અને ફાયદા:-

કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) ના ઉપયોગો અને ફાયદાઓ નીચે મુજબ દર્શાવેલ છે.^(HR/2)

• ઉધરસ અને શરદી : જ્યારે મૌખિક રીતે લેવામાં આવે છે, ત્યારે દેવદારુ ઉધરસ નિયંત્રણમાં મદદ કરે છે. ખાંસી એ વારંવારની બિમારી છે જે સામાન્ય રીતે શરદીના પરિણામે થાય છે. આયુર્વેદમાં તેને કફ રોગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. શ્વસનતંત્રમાં લાળ જમા થવું એ ઉધરસનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે. દેવદારુ કફને સંતુલિત કરવામાં અને ફેફસાંમાંથી વધારાનું લાળ બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. તેના કફા સંતુલન અને ઉષ્ના (ગરમ) શક્તિ આ માટે જવાબદાર છે.
• અસ્થમા : દેવદારુ અસ્થમાના લક્ષણોના સંચાલનમાં મદદ કરે છે અને શ્વાસની તકલીફથી રાહત આપે છે. અસ્થમા સાથે સંકળાયેલા મુખ્ય દોષો, આયુર્વેદ અનુસાર, વાત અને કફ છે. ફેફસાંમાં, ક્ષતિગ્રસ્ત ‘વાત’ અવ્યવસ્થિત ‘કફ દોષ’ સાથે જોડાય છે, જે શ્વસન માર્ગને અવરોધે છે. જેના કારણે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે છે. આ ડિસઓર્ડર (અસ્થમા)નું નામ સ્વાસ રોગ છે. દેવદારુ કફ અને વાતના સંતુલન તેમજ ફેફસામાંથી વધારાનું લાળ દૂર કરવામાં મદદ કરે છે. આના પરિણામે અસ્થમાના લક્ષણોમાં રાહત મળે છે.
• અસ્થિવા : ઓસ્ટિઓઆર્થરાઈટીસના ઈલાજમાં દેવદારુ ફાયદાકારક છે. સંધિવાતા એ એક પ્રકારનો અસ્થિવા છે જે વાટ દોષમાં વધારો થવાને કારણે થાય છે. તે પીડા, ઇડોમા અને હલનચલન મુશ્કેલીઓનું કારણ બને છે. દેવદારુ એ વાટ-સંતુલિત ઔષધિ છે જે અસ્થિવાનાં લક્ષણો, જેમ કે સાંધાનો દુખાવો અને સોજોમાં રાહત આપે છે.
• સ્થૂળતા : વજનમાં વધારો એ ખરાબ ખાવાની આદતો અને બેઠાડુ જીવનશૈલીને કારણે થાય છે, જેના પરિણામે પાચનતંત્ર નબળી પડી જાય છે. આ અમા નિર્માણમાં વધારો તરફ દોરી જાય છે, મેડા ધતુમાં અસંતુલન પેદા કરે છે અને પરિણામે, સ્થૂળતા. દેવદારુ ચયાપચયમાં સુધારો કરીને અને અમાને ઓછું કરીને સ્થૂળતાના નિયંત્રણમાં મદદ કરે છે. તેના દીપન (ભૂખ લગાડનાર) અને પચન (પાચન) ગુણો આ માટે જવાબદાર છે.
• વિરોધી સળ : ઉંમર, શુષ્ક ત્વચા અને ત્વચામાં ભેજની અછતના પરિણામે કરચલીઓ દેખાય છે. આયુર્વેદ અનુસાર, તે અતિશય વાટને કારણે થાય છે. દેવદારુ અને તેનું તેલ કરચલીઓ ઘટાડવા અને ત્વચાના ભેજને વધારવામાં મદદ કરે છે. તેના વાટા-સંતુલન અને સ્નિગ્ધા (તેલયુક્ત) ગુણો આ માટે જવાબદાર છે.
• ઘા હીલિંગ : દેવદારુ, ખાસ કરીને તેલ, ઘા મટાડવામાં મદદ કરે છે, સોજો ઘટાડે છે અને ત્વચાની કુદરતી રચનાને પુનઃસ્થાપિત કરે છે. આ એ હકીકતને કારણે છે કે તેની પાસે રોપન (હીલિંગ) ગુણધર્મ છે.
• અિટકૅરીયા : અર્ટિકેરિયા એ એલર્જીક પ્રતિક્રિયા છે જેને આયુર્વેદમાં શીટપિટ્ટા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ ત્યારે થાય છે જ્યારે વાત અને કફ સંતુલન બહાર હોય છે, તેમજ જ્યારે પિત્તા સાથે ચેડા થાય છે. તેની વાત અને કફ સંતુલિત લાક્ષણિકતાઓને કારણે, દેવદારુ અથવા તેનું તેલ અિટકૅરીયામાં મદદ કરી શકે છે.

Video Tutorial

દેવદારુનો ઉપયોગ કરતી વખતે લેવાની સાવચેતી:-

કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) લેતી વખતે નીચેની સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/3)

• દેવદારુ લેતી વખતે ખાસ સાવચેતી રાખવી:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) લેતી વખતે નીચેની ખાસ સાવચેતી રાખવી જોઈએ.^(HR/4)

  • સ્તનપાન : સ્તનપાન દરમિયાન દેવદારુનો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ અથવા ફક્ત તબીબી દેખરેખ હેઠળ ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
  • ગર્ભાવસ્થા : ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન દેવદારુ ટાળો અથવા ફક્ત તબીબી દેખરેખ હેઠળ ઉપયોગ કરો.
  • એલર્જી : જો તમારી ત્વચા અતિસંવેદનશીલ હોય, તો બહારથી ઉપયોગ કરતા પહેલા હંમેશા દેવદારુ તેલને નાળિયેર તેલ જેવા કેરિયર તેલ સાથે મિક્સ કરો.

  દેવદારુ કેવી રીતે લેવું:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) ને નીચે દર્શાવેલ પદ્ધતિઓમાં લઈ શકાય છે.^(HR/5)

  • સિડરવુડ પાવડર : અડધીથી એક ચમચી દેવદારુ પાવડર લો. જમ્યા પછી આદર્શ રીતે તેને પાણીથી ગળી લો.
  • સિડરવુડ ડેકોક્શન : એકથી બે ચમચી દેવદારુ પાવડર લો તેને બે મગ પાણીમાં ત્યાં સુધી ઉકાળો જ્યાં સુધી જથ્થો અડધો કપ ન આવે. આ દેવદારુનો ઉકાળો દસથી વીસ ચમચી લો. તેમાં સમાન પ્રમાણમાં પાણી ઉમેરો. તેને જમ્યા પછી પ્રાધાન્યમાં પીવો.
  • દેવદારુ કેપ્સ્યુલ : દેવદારુની એકથી બે ગોળી લો. તેને દિવસમાં એકથી બે વાર પાણી સાથે ગળી લો.
  • દેવદારુ તેલ : દેવદારુ તેલના પાંચથી દસ ટીપાં લો. તેમાં નારિયેળ તેલ ઉમેરો. દૂષિત ઘા અને સિફિલિસની પણ કાળજી લેવા માટે અસરગ્રસ્ત સ્થાન પર માલિશ કરો.
  • દેવદાર પેસ્ટ : એકથી બે ચમચી દેવદારુની પેસ્ટ લો. અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર પર લાગુ કરો. એકથી બે કલાક રાહ જુઓ. ખંજવાળ, બળતરા, અસ્વસ્થતા અને સોજાને નિયંત્રિત કરવા માટે આ દ્રાવણનો દિવસમાં એકથી બે વાર ઉપયોગ કરો.

  દેવદારુ કેટલું લેવું જોઈએ:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) ને નીચે દર્શાવેલ માત્રામાં લેવા જોઈએ.^(HR/6)

  • Devdaru Powder : દિવસમાં બે વખત ચોથા ભાગથી અડધી ચમચી અથવા, અડધીથી એક ચમચી અથવા જરૂરિયાત મુજબ.
  • Devdaru Capsule : એક થી બે કેપ્સ્યુલ દિવસમાં બે વાર.
  • Devdaru Oil : બે થી પાંચ ટીપાં અથવા તમારી જરૂરિયાત મુજબ.

  દેવદારુની આડ અસરો:-

  કેટલાક વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસો મુજબ, દેવદારુ (સેડ્રસ દેવડારા) લેતી વખતે નીચેની આડઅસરોને ધ્યાનમાં લેવી જરૂરી છે.^(HR/7)

  • આ ઔષધિની આડ અસરો વિશે હજુ સુધી પૂરતી વૈજ્ઞાનિક માહિતી ઉપલબ્ધ નથી.

  દેવદારુને લગતા વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો:-

  Question. ભારતમાં દેવદાર (દેવદારુ) વૃક્ષો ક્યાં જોવા મળે છે?

  Answer. દેવદારુ વૃક્ષો મૂળ પૂર્વ અફઘાનિસ્તાન અને ઉત્તર પાકિસ્તાનના પશ્ચિમ હિમાલયના છે. જો કે, ભારતમાં, તે મુખ્યત્વે જમ્મુ અને કાશ્મીર, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, સિક્કિમ અને અરુણાચલ પ્રદેશ તેમજ પશ્ચિમ બંગાળના દાર્જિલિંગ પ્રદેશમાં 1,500–3,200 મીટર (4,921–10,499 ફીટ)ની ઊંચાઈએ જોવા મળે છે. ).

  Question. દેવદારૂ લાકડાનો ઉપયોગ શું છે?

  Answer. ઇમારતો, પુલ, નહેરો, રેલ્વે સ્લીપર્સ, ગાડીઓ અને થાંભલા બધા દેવદારુ લાકડામાંથી બનેલા છે. તેનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે બીયર સ્ટોરેજ વેટ્સ, પેકિંગ બોક્સ, ફર્નિચર અને સંગીતનાં સાધનો બનાવવા માટે પણ થાય છે.

  Question. શું દેવદારુ શ્વાસનળીના અસ્થમા માટે સારું છે?

  Answer. હા, દેવદારુ સતત અસ્થમાની સારવારમાં ફાયદાકારક હોઈ શકે છે. તેના એન્ટિસ્પેસ્મોડિક ગુણધર્મોને કારણે, દેવદારુનો ઉપયોગ અસ્થમા વિરોધી તરીકે કરવામાં આવે છે.

  Question. શું દેવદારુ પેટનું ફૂલવું માટે સારું છે?

  Answer. હા, દેવદારુ તમને તમારા પેટનું ફૂલવું નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે. દેવદારુ વૃક્ષના લાકડામાં કાર્મિનેટીવ ગુણ હોય છે, જે ગેસને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.

  તેના દીપન (ભૂખ લગાડનાર) અને પચન (પાચન) વિશેષતાઓને લીધે, દેવદારુ પેટનું ફૂલવું દૂર કરે છે અને પાચનને સ્વસ્થ રાખે છે. તે ખોરાકના પાચનમાં મદદ કરે છે અને ગેસનું ઉત્પાદન ટાળે છે.

  Question. શું દેવદારુ અલ્સર માટે સારું છે?

  Answer. હા, અલ્સરની સારવારમાં દેવદારુ ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે. દેવદારુ તેલમાં અલ્સર અને એન્ટિ-સેક્રેટરી અસરો જોવા મળે છે. તે પેટના પ્રવાહીનું ઉત્પાદન, એસિડિટી ઘટાડે છે અને ગેસ્ટ્રિક પ્રવાહીના પીએચમાં વધારો કરે છે. દેવદારુ પેટની અંદરની અસ્તરને અલ્સર અને બળતરાથી પણ બચાવે છે.

  Question. વિભાજન આંખના રોગોમાં ઉપયોગી છે?

  Answer. આંખની બિમારીઓમાં દેવદારુના મહત્વને સમર્થન આપવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક પુરાવા ન હોવા છતાં, તેનો ઉપયોગ નેત્રસ્તર દાહ સહિતની એલર્જીક આંખની સ્થિતિની સારવાર માટે લાંબા સમયથી કરવામાં આવે છે.

  કફ દોષનું અસંતુલન આંખની સમસ્યાઓ જેમ કે પાણીયુક્ત આંખો અને ખંજવાળનું કારણ બને છે. દેવદારુનો કફ સંતુલિત મિલકત વિવિધ પરિસ્થિતિઓના સંચાલનમાં મદદ કરે છે. જ્યારે આંખોમાં અંજના (કાજલ)ના રૂપમાં આપવામાં આવે છે, ત્યારે તે તેના રોપન (હીલિંગ) કાર્યને કારણે ઝડપી ઉપચારમાં મદદ કરે છે.

  Question. કાનના દુખાવામાં દેવદારુ ઉપયોગી છે?

  Answer. કાનના દુખાવામાં દેવદારુની ભૂમિકાનો બેકઅપ લેવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી.

  હા, દેવદારુ કાનના દુખાવામાં મદદ કરી શકે છે, જે અસંતુલિત વાત દોષને કારણે થાય છે. દેવદારુની ઉષ્ના (ગરમ) ગુણધર્મ વાટ દોષને સંતુલિત કરવામાં મદદ કરે છે, પરિણામે કાનની અસ્વસ્થતામાં રાહત મળે છે.

  Question. શું દેવદારુનો ઉપયોગ ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવા માટે થઈ શકે છે?

  Answer. દેવદારુનો ઉપયોગ ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરવા માટે કરી શકાય છે કારણ કે તેમાં ડાયાબિટીસ વિરોધી ગુણધર્મો છે. તે બ્લડ ગ્લુકોઝનું સ્તર ઘટાડે છે અને ઇન્સ્યુલિન રીસેપ્ટર્સને ઉત્તેજિત કરે છે, રક્ત ખાંડને શોષવાની મંજૂરી આપે છે, તેથી ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરે છે.

  હા, દેવદારુ ડાયાબિટીસની સારવારમાં મદદ કરી શકે છે, જે વાત-કફ દોષના અસંતુલનને કારણે થાય છે જે શરીરના ઇન્સ્યુલિનના સ્તરને વિક્ષેપિત કરે છે. દેવદારુની વાત અને કફના સંતુલન લક્ષણો ઇન્સ્યુલિનના સ્તરના સંચાલનમાં અને ડાયાબિટીસના લક્ષણોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

  Question. શું દેવદારુનો ઉપયોગ તાવની સારવાર માટે કરી શકાય છે?

  Answer. હા, દેવદારુ તેલને તાવની સારવાર માટે સ્થાનિક રીતે લાગુ કરી શકાય છે કારણ કે તે પરસેવો વધારીને શરીરનું તાપમાન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે, જેને તેની ડાયફોરેટિક અસર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

  Question. શું દેવદારુ ત્વચા માટે સારું છે?

  Answer. વૈજ્ઞાનિક માહિતીનો અભાવ હોવા છતાં, દેવદારુ ત્વચા માટે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે. દેવદારુ તેલનો ઉપયોગ પરંપરાગત દવાઓમાં ત્વચાની સમસ્યાઓ, ફોલ્લીઓ, ફોડલીઓ અને અલ્સરની સારવાર માટે થાય છે. દેવદારુ તેલ માથાના દુખાવા અને સંધિવાના દુખાવામાં પણ રાહત આપી શકે છે.

  Question. શું દેવદારુ ખંજવાળ માટે સારું છે?

  Answer. જો કે ત્યાં પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી, દેવદારુ તેલ અથવા ગમ પરંપરાગત દવા (ક્રોનિક ખંજવાળ) માં ખંજવાળની સારવારમાં ઉપયોગી થઈ શકે છે.

  Question. શું દેવદારુ માથાનો દુખાવો માટે સારું છે?

  Answer. દેવદારુ તેલ માથાના દુખાવામાં મદદ કરી શકે છે, તેમ છતાં તેનો બેકઅપ લેવા માટે પૂરતા વૈજ્ઞાનિક ડેટા નથી.

  Question. શું દેવદારુ ઘા મટાડવામાં મદદ કરી શકે છે?

  Answer. દેવદારુ તેલમાં બળતરા વિરોધી અને એન્ટિ-માઇક્રોબાયલ ગુણો હોય છે, તેથી તે ઘાને મટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. તે ઘાના સ્થળે બળતરા ઘટાડે છે અને તેથી ઘાને ચેપથી બચાવે છે.

  હા, દેવદારુની રોપન (હીલિંગ) ગુણધર્મ ઘા રૂઝવામાં મદદ કરી શકે છે. તે ઘાના ઉપચારને ઉત્તેજિત કરે છે અને ત્વચાને સામાન્ય, સ્વસ્થ દેખાવ આપે છે.

  Question. દેવદારુ તેલના ફાયદા શું છે?

  Answer. દેવદારુ તેલના અનેક ફાયદા છે. તેના ફૂગપ્રતિરોધી ગુણધર્મોને કારણે, દેવદારુ તેલને ચામડીના રોગોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરવા માટે સ્થાનિક રીતે લાગુ કરી શકાય છે. તે બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે, જે તેને બળતરા અને સંધિવાની સારવાર માટે ઉપયોગમાં લેવાની મંજૂરી આપે છે. અસ્વસ્થતા, નિંદ્રા, ઉધરસ, તાવ, પેશાબનો સ્ત્રાવ, શ્વાસનળીનો સોજો, ખંજવાળ, લ્યુકોડર્મા, આંખમાં બળતરા અને પાઈલ્સ એ એવી સ્થિતિ છે જેના માટે તે સૂચવવામાં આવે છે.

  દેવદારુ તેલ બળતરા, કરચલીઓ, ખીલ અને વાત-કફ દોષ અસંતુલનને કારણે થતા ચેપ જેવી ત્વચાની સમસ્યાઓમાં મદદ કરી શકે છે. દેવદારુની વાત-કફ સંતુલન અને સ્નિગ્ધા (તેલયુક્ત) લક્ષણો શુષ્ક ત્વચાને રોકવામાં મદદ કરે છે. તેની રોપન (હીલિંગ) લાક્ષણિકતાઓને કારણે, તે ત્વચાના ઝડપી ઉપચારને પ્રોત્સાહન આપે છે.

  SUMMARY

  આ છોડના સમગ્ર જીવન ચક્રનો ઉપયોગ ઉપચારાત્મક હેતુઓ માટે થાય છે. દેવદારુની કફનાશક ગુણ શ્વસન માર્ગમાંથી લાળને દૂર કરીને ઉધરસ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.